Του Μηνά Λυριστή*
Το αφήγημα της “Γαλάζιας Πατρίδας” ή αλλιώς Mavi Vatan είναι το δόγμα της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με το οποίο η χώρα απαιτεί θαλάσσια δικαιοδοσία στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και τη Μεσόγειο Θάλασσα.
Η συγκεκριμένη πολιτική επανήλθε στις ειδήσεις κυρίως μετά την υπογραφή της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης, ή πιο σωστά με την κυβέρνηση Σαράτζ στη Λιβύη, καθεστώς το οποίο ελέγχει λίγο περισσότερο από το 1/4 της χώρας αυτή τη στιγμή. Στις 28 Νοεμβρίου, η κυβέρνηση της Τρίπολης και η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσαν πως συμφώνησαν σε οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους, οι οποίες ωστόσο έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις αντίστοιχες ελληνικές διεκδικήσεις, αλλάζοντας δραματικά τον χάρτη της πιθανής ελληνικής ΑΟΖ όπως τουλάχιστον τον οριοθετούσε το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Πιο συγκεκριμένα, στον χάρτη που ήλθε στο φως της δημοσιότητας, η Ελλάδα, σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεργασίας Τουρκίας και κυβέρνησης Σαράτζ, δεν έχει αξιώσεις στα νησιά της ακόμη κι αν αυτά είναι κατοικημένα.
Ακόμα πιο προκλητική όμως, η συμφωνία έγινε μεταξύ της-όπως προαναφέρθηκε- κυβέρνησης της Λιβύης η οποία δεν έχει τον έλεγχο ούτε καν στο μισό της χώρας και φυσικά στις περιοχές οι οποίες οριοθετούνται, και ενώ βρίσκεται εν μέσω συγκρούσεων με την αντίπαλη πλευρά, αυτή του Στρατάρχη Χάφταρ. Οι έντονες αντιδράσεις που η συμφωνία προκάλεσε σε Ελλάδα, Κύπρο και Αίγυπτο, τέθηκαν και επίσημα στην 70η σύνοδο του ΝΑΤΟ, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η συμφωνία αυτή είναι επακόλουθο του δόγματος “Γαλάζιας Πατρίδας” της Τουρκίας. Σχετικά με τη Μεσόγειο, το δόγμα αναφέρεται σε μια γιγαντιαία περιοχή στη μισή σχεδόν ανατολική Μεσόγειο, αγνοώντας τις -σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας- διεκδικήσεις της Ελλάδας. Μάλιστα, το δόγμα αυτό αρνείται να αποδεχτεί πως τα κατοικημένα νησιά της Ρόδου, της Καρπάθου, του Καστελορίζου και άλλων νήσων δικαιούνται να έχουν κυριαρχικά δικαιώματα επί των υδάτων τους πέραν της υφαλοκρηπίδας.
Η πρώτη φορά που το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας” εκδόθηκε, ήταν το 2006, όταν ο Ναύαρχος Ramazan Gürdeniz το παρουσίασε σε ένα συμπόσιο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ιδεολογικά, καλύπτει μια αντί-δυτική και υπερεθνικιστική θεματολογία, ενώ επισημαίνεται η προσπάθεια υπεροχής της τουρκικής ναυτιλίας έναντι των γειτόνων της και όχι μόνο. Τα επόμενα βήματα του δόγματος αυτού, είναι η προσπάθεια δημιουργίας ολοκληρωμένων στρατιωτικών βάσεων σε Κατάρ και Σομαλία, όπως επίσης και η σχεδιασμένη ναυτική βάση στο νησί Σουακίν του Σουδάν. Προς το παρόν, το όραμα του Gürdeniz για τη θαλάσσια δικαιοδοσία της Τουρκίας περιλαμβάνει εκτεταμένες περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, της Μεσογείου και του Αιγαίου.
"Η επιφάνεια αυτής της πατρίδας, το υδάτινο σώμα της, ο πυθμένας της και η ξηρά κάτω από τον πυθμένα είναι δική μας. Το μέγεθος αυτής της πατρίδας είναι ίσο με το μισό της γης μας», είπε. Πράγματι, οι περιοχές στο ερώτημα αντιστοιχούν σε περίπου 462.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο Gürdeniz και οι λάτρεις του δόγματος Mavi Vatan θεωρούν το σημερινό status quo ως μία
"Δεύτερη συνθήκη των Σεβρών" αναφερόμενοι στη συνθήκη που διαιρεί την Τουρκία ανάμεσα στις αποικιακές δυνάμεις και που επιβλήθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη αυτή ακυρώθηκε και αντικαταστάθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923.
Ο Gürdeniz ανέπτυξε τις ιδέες του στο βιβλίο του με τίτλο: “Άρθρα για τη Γαλάζια Πατρίδα”, ενώ σχολιάζει τακτικά μέσω άρθρων στην εθνικιστική εφημερίδα Aydınlık. Αξίζει να σημειωθεί, πως στα μέσα του 2019, ο Gürdeniz ανέπτυξε τρεις πυλώνες ασφαλείας στην τουρκική γεωπολιτική. Αυτές είναι: Οι προκλήσεις της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι των τουρκικών θαλάσσιων δικαιοδοσιών, η δυνατότητα κρατογένεσης του Κουρδιστάν με πρόσβαση στη Μεσόγειο αλλά και το μέλλον της κατεχόμενης Βόρειας Κύπρου.
Ουσιαστικά, οι ιδέες που ανέπτυξε στο πόνημα του, γίνονται σιγά σιγά μέρος της τουρκικής διπλωματίας και όχι μόνο. Μάλιστα, τον Φεβρουάριο του 2019 για πρώτη φορά άσκηση του τουρκικού Ναυτικού έλαβε την κωδική ονομασία Mavi Vatan και διενεργήθηκε σε αυτές τις περιοχές. Ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας επίσης χρησιμοποίησε τον όρο Mavi Vatan στις 30 Αυγούστου 2019. Τέλος, ο Πρόεδρος της γειτονικής χώρας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φωτογραφήθηκε μπροστά από χάρτη με τις “διεκδικήσεις” της Τουρκίας σύμφωνα με το εξεταζόμενο σε αυτό το άρθρο δόγμα.
Παρά τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω όμως, ο Gürdeniz δεν είναι απόλυτα φιλικός με την Κυβέρνηση Ερντογάν. Ειδικότερα, στα άρθρα του κατακρίνει την ελίτ της χώρας του ότι αντιδρά “υπερβολικά φιλελεύθερα” απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο και πως δεν αξιώνονται οι διεκδικήσεις με τον ορθό τρόπο. Πάντως, η συλλογιστική του γραμμή πως οι συμφωνίες αν δεν υπογράφονται με τη διπλωματία, τότε η σκληρή ισχύς είναι απαραίτητη δείχνει να βρίσκει συμμάχους, ακόμη και τον ίδιο τον Πρόεδρο Ερντογάν.
Απτό παράδειγμα αυτής της συλλογιστικής πορείας είναι οι ενέργειες στην ΑΟΖ της Κύπρου, οι διαρκείς παραβιάσεις του ελληνικού FIR αλλά και η πρόσφατη συμφωνία με τη Λιβύη. Φαίνεται λοιπόν, πως στη σημερινή εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, έχουν λόγο και ακραίες φωνές όπως του Gürdeniz. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα επόμενα έτη, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ μα κυρίως η Ελλάδα και η Κύπρος θα έχουν να αντιμετωπίσουν ένα διαφορετικό προφίλ εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, το οποίο είναι απρόβλεπτο και εξαιρετικά επικίνδυνο.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη χώρα μας όμως, είναι η αδυναμία συλλογικής πολιτικής απόφασης. Η Ελλάδα οφείλει να αποφασίσει εάν θέλει να κινηθεί χρησιμοποιώντας ήπια ή σκληρή ισχύ. Στην πρώτη περίπτωση, η ελληνική διπλωματία πρέπει να σηκώσει το βάρος σε όλα τα διεθνή fora προσπαθώντας να διατηρήσει το υπάρχον status quo, και σε δεύτερο χρόνο να φτάσουμε στην ανακήρυξη Ανεξάρτητης Οικονομικής Ζώνης. Στη δεύτερη περίπτωση, και τη χρήση σκληρής ισχύος, οφείλουμε να αναρωτηθούμε εάν: α) έχουμε ως κοινωνία τις αντοχές να δούμε φέρετρα να επιστρέφουν πίσω, β) εάν ο στρατός μας έχει τις δυνατότητες να επιχειρήσει στην Aνατολική Μεσόγειο για μεγάλο διάστημα και γ) εάν θα λάβουμε στήριξη από ξένες δυνάμεις για την όσο το δυνατόν πιο γρήγορη επίλυση του ζητήματος.
Προσωπική άποψη του γράφοντος, είναι πως οι συζητήσεις περί συνδιαχείρισης του ενεργειακού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου δεν μπορούν να υφίστανται για δύο λόγους: Αφενός δεν έχουμε οριοθετήσει επισήμως ελληνική ΑΟΖ και αφετέρου δεν γίνεται να κάνουμε βήματα πίσω σε κάθε επεκτατική πολιτική της γειτονικής χώρας. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με την οριοθέτηση, θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο να μας ενημέρωναν οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας, από πιο σημείο χωρικά θα ξεκινά η συνδιαχείριση και ποια θα είναι τα “ελληνικά ύδατα”, όταν δεν έχουμε οριοθετήσει εμείς μια περιοχή. Επιπλέον, πως θα αντιδρούσαμε στην περίπτωση που η Τουρκία αξίωνε κυριολεκτικά το μισό Αιγαίο, αυξάνοντας την ΑΟΖ της έως την Ικαρία για παράδειγμα; Θα ακολουθούσαμε κι εκεί το μοντέλο της συνδιαχείρισης;
Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα εξωτερικής πολιτικής να επιλύσει, η αρνητική κατάληξη του οποίου πρόκειται να αλλάξει άρδην τα όσα έως τώρα γνωρίζαμε. Ακόμα περισσότερο, πρόκειται να αλλάξει τις γεωπολιτικές συνθήκες της Ανατολικής Μεσογείου. Χρειάζεται πυγμή μα και γενναίες ενέργειες προκειμένου να διαφυλαχτεί η οικονομική ανάπτυξη της χώρας τις επόμενες δεκαετίες και κυρίως η ελληνική κυριαρχία στην περιοχή.
*Ο Μηνάς Λυριστής είναι Διεθνολόγος και Περιφερειακός Σύμβουλος Νοτίου Αιγαίου. Σπούδασε Διεθνείς Σχέσεις και Οργανισμούς στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και είναι τελειόφοιτος MSc Γεωπολιτικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δημοσίευση στην εφημερίδα Ροδιακή